بايستگي آشنايي فزون تر کودکان با شاهنامه

بایستگی آشنایی فزون تر کودکان با شاهنامه

مقدمه

شاهنامه یا به تعبیر استاد کزازی این نامه ی سپند ورجاوند بی مانند قله ی آثار ادبی پارسی است. این اثر شگفت، آسان به دست ما نرسیده و به شهادت تاریخ، تا دویست سال پس از سرایش، مورد سانسور دستگاه حاکم قرار گرفته بود و مردم از آن بی بهره بودند. امروز نیز رسانه های رسمی شاهنامه را آن طور که باید و شاید مورد توجه قرار نمی دهند و از ترویجش غافلند بنابراین وظیفه ی هر ایرانی است که این معجزه ی فردوسی را پاس بدارد و برای پاسداری از شاهنامه چه کاری بهتر از آشناسازی کودکان با آن؟ ما در این مقاله به بایستگی و چگونگی آشنایی فزون تر کودکان با شاهنامه خواهیم پرداخت و امیدواریم این تلاش کوچک در گرایش نسل نو به شاهنامه کارساز باشد.

اهمیت آشناسازی کودکان با شاهنامه

چرا باید کودکان را با شاهنامه آشنا کنیم؟ به راستی شاهنامه چه سخنی برای گفتن دارد که خواندنش برای هر کودک ایرانی و حتی غیر ایرانی بسی سودمند است. در ادامه به پاسخ این پرسش می پردازیم.

لذت بردن از داستان ها

هنگامی که اشعار و قصه های شاهنامه را برای کودک می خوانیم نخستین اتفاقی که می افتد این است که کودک از این داستان ها لذت می برد. انسان در هر سنی از شنیدن داستان لذت می برد و این لذت در کودکی دو چندان است. شنیدن قصه های زیبا و پندآموز شاهنامه به مثابه یک تفریح سالم باعث شادابی روحیه کودک می شود و این امر در پیشگیری از افسردگی و خمودگی او موثر است. به ویژه امروزه که کودکان یکسره سرگرم بازی های رایانه ای و موبایلی هستند و همواره به آسیب هایش دچار می شوند انس با شاهنامه می تواند حال و هوایی تازه در آنان پدید بیاورد و آن ها را از آن فضاهای آسیب رسان دور کند.

تقویت زبان فارسی

ماجرای زبان فارسی ماجرایست که از یک سو باعث اندوه و از یک سو مایه ی افتخار ماست. اندوه به این دلیل که آن قدر واژگان بیگانه در این زبان شیرین راه پیدا کرده اند که هنگام نوشتن و یا سخن گفتن تا نیمی از واژگانی که استفاده می کنیم بیگانه اند اما افتخار به این خاطر که پس از گذشت بیشتر از هزار سال وقتی اشعار فردوسی، رودکی و دیگر شاعران را می خوانیم به آسانی معنایشان را درمی یابیم و کمتر به مراجعه به لغت نامه نیاز پیدا می کنیم.

 این امر خود بیانگر نیرومندی زبان فارسی است که پس از صدها سال همچنان پابرجا و قابل فهم است. روشن است که توان کودک در یادگیری زبان یک توان شگفت آور است و هیچ بزرگسالی به اندازه ی یک کودک نمی تواند با چنان سرعتی زبانی را بیاموزد به همین علت آشناسازی کودک با شاهنامه از همان سنین کم موجب می شود او به خوبی واژگان اصیل پارسی را بیاموزد و به کار ببرد و کمتر در دام واژگان بیگانه بیفتد.

تقویت هویت ملی

آن چه بیشتر از همه در سراسر شاهنامه موج می زند هویت ملی است. حکیم فردوسی به قدری به تاریخ، فرهنگ و منش ایران و ایرانیان پرداخته که شاهنامه به تنهایی می تواند یک کتاب ایران شناسی باشد. در میان تمام آثار ادبی گذشته هیچ اثری را نداریم که همچون شاهنامه درباره ی ایران سخن گفته باشد و ارزش این کشور را نمایان کرده باشد. کودکی که با شاهنامه آشنا باشد به خوبی از هویت ملی خود آگاه است و به آن می بالد و در بزرگسالی هر چقدر با دیگر فرهنگ ها و کشورها آشنا شود باز هم از ایرانی بودن خود پاسداری می کند و کشور و فرهنگش را به دیگر مردمان معرفی می کند.

یادگیری تاریخ

کودکان به اقتضای سنشان چندان از تاریخ لذت نمی برند و گرایشی به آن ندارند. چیزی که می تواند خواندن تاریخ را لذت بخش کند داستانی شدنش است و حکیم فردوسی به بهترین شیوه از پس این کار برآمده. کودک با خواندن شاهنامه یک دور تاریخ ایران باستان را می خواند و به خوبی با سلسله های گذشته به ویژه سلسله با شکوه ساسانیان آشنا می شود و در نتیجه در مدرسه نیز نمرات بهتری در درس تاریخ خواهد گرفت.

فهم فلسفه زندگی

شاهنامه یک کتاب ایدئولوژیک است و ایدئولوژی آن، خردگرایی و نیکوکاری است. شاهنامه به خوبی می تواند به زندگی معنا ببخشد و انسان را از دام پوچی رها سازد. امروزه در دانش روان شناسی نیز مکتبی به نام مکتب معنا درمانی وجود دارد و اندیشمندان غربی مردم را به یافتن معنای زندگی تشویق می کنند. فردوسی ابیات فراوانی را در ستایش خردگرایی و نیکوکاری سروده و خواندن این ابیات فلسفه زندگی را به کودک نشان می دهد و به او می آموزد که همواره بر پایه خرد و نیکویی رفتار کند.

یادگیری نکات اخلاقی

 شاهنامه به راستی کتاب اخلاق است. مگر می شود کودکی داستان سیاوش را بخواند و به اهمیت وفای به عهد و پیمان پی نبرد. مگر می شود کودکی داستان سپردن بهمن به رستم را بخواند و به اهمیت تربیت صحیح پی نبرد. مگر می شود کودکی داستان رزم تن به تن اسکندر با فور هندی را بخواند و پی نبرد که حاکمان باید مشکلاتشان را شخصا حل کنند و کمتر مردم را به جان یکدیگر اندازند. اگر بخواهیم از این نمونه ها بیاوریم باید مقاله و حتی کتابی جداگانه بنویسیم و در آن به فراخی روشن کنیم که شاهنامه چه اندازه درس اخلاق است و انسانیت را به انسان می آموزد.

چگونگی آشنایی فزون تر کودکان با شاهنامه

اکنون که برخی از دلایل بایستگی آشنایی فزون تر کودکان با شاهنامه را بررسی کردیم می خواهیم چگونگی این آشناسازی را نیز بررسی کنیم. در ادامه به چند روش سودمند و کارساز می پردازیم:

شاهنامه خوانی در خانواده

بی گمان آسان ترین و ارزان ترین راه معرفی شاهنامه به کودکان تعریف کردن قصه هایش در جمع های خانوادگی است. این سنت از دیرباز میان ایرانیان رواج داشته به گونه ای که بارها از پدربزرگ ها و مادربزرگ هایمان شنیده ایم که بزرگان فامیل همواره در مناسبت های گوناگون و حتی روزهای عادی برایشان از شاهنامه می گفتند. امروز، اما بزرگترها و کوچکترها سرگرم موبایل و تلویزیون شده اند و این سنت دیرینه کم رنگ شده ولی می توان آن را زنده کرد و کودکان را بر سر سفره ی گسترده ی شاهنامه نشاند. وانگهی امتیاز شاهنامه بر بسیاری از آثار ادبی همین است که برای کودکان نیز جذاب است. مثلا دیوان حافظ با تمام زیبایی اش، برای کودکان گیرایی لازم را ندارد اما شاهنامه همچون همچون آثار مولوی و سعدی می تواند در ذهن و دل کودکان جای بگیرد.

بازنویسی ها

یکی از امور فرخنده ی بازار کتاب ما که دل هر ایرانی را شاد می کند این است که ده ها بازنویسی مختلف از شاهنامه وجود دارد که قصه های آن را به زبانی ساده و کودکانه بیان کرده اند به گونه ای که حتی کودکان دوره ی ابتدایی نیز می توانند به آسانی آن ها را بخوانند و بفهمند. جای سپاسگزاری و خوشحالی است که ناشران و نویسندگان زیادی همت ورزیده اند و شاهنامه را چه به شکل کامل و چه به شکل گلچین، بازنویسی و در اختیار کودکان قرار داده اند. والدین و معلمان می توانند به خوبی از این فرصت بهره مند شوند و در مناسبت های مختلف این کتاب ها را به کودکان هدیه دهند.

انیمیشن

یکی از انتقادات ما به رسانه های رسمی این است که هنوز شاهنامه را آن طور که شایسته است در قالب انیمیشن درنیاورده اند و آن را از این راه به کودکان ایران و جهان معرفی نکرده اند. با این حال کارتون ها و انیمیشن هایی به طور پراکنده ساخته شده اند که قصه های شاهنامه را به تصویر کشیده اند و می توان آن ها را برای کودکان به نمایش درآورد.

بازی های رایانه ای

در زمینه رایانه ای و موبایلی نیز وضعیت درست مانند انیمیشن است. تاکنون بازیِ در شأن شاهنامه ساخته نشده ولی به هرحال بازی هایی در این زمینه هست که می توان آن ها را به کودکان معرفی کرد. امروزه کودکان و نوجوانان اعتیاد عجیبی به این بازی ها پیدا کرده اند و کمتر نوجوانی می توان یافت که بر تلفن همراهش چندین بازی نصب نکرده باشد پس والدین می توانند از فرزندانشان بخواهند که در کنار بازی های مختلفی که دارند بازی هایی با محوریت شاهنامه نیز نصب کنند و از آن ها لذت ببرند.

تئاترهای مدرسه ای

در همه ی مدارس هر از گاهی تئاترهایی با بازی خود دانش آموزان برگزار می شود. مسئولان فرهنگی مدرسه می توانند با راهنمایی کردن دانش آموزان آن ها را به اجرای نمایش هایی با موضوع شاهنامه تشویق کنند.

تهیه نوشت افزارهای مرتبط

بیشتر کودکان ترجیح می دهند از نوشت افزارهایی استفاده کنند که تصاویر شخصیت های کارتونی خارجی بر آن ها نقش بسته و این به این دلیل است که کودک آن شخصیت ها را  به خوبی می شناسد اما در سایه غفلت جامعه، آشنایی چندانی با پهلوانان ایرانی شاهنامه ندارد. والدین می توانند پس از آشنا کردن فرزندان با شاهنامه از راه های گفته شده، نوشت افزارهایی با این تصاویر برایشان تهیه کنند.

نصب تابلوی شعر در خانه

نصب تابلوهایی از اشعار شاهنامه یا نقاشی های آن و یا تصاویر آرامگاه فردوسی در خانه باعث می شود کودک هر روز چشمش به آن جا بیفتد و در نتیجه از لحاظ ذهنی آماده پذیرش شاهنامه می گردد.

بازدید از آرامگاه فردوسی

بازدید از آرامگاه فردوسی و عکس گرفتن کنار ان نیز می تواند در آشنا کردن کودکان با این شاعر گرانقدر کارساز باشد.

در پایان می توان گفت که راه برای آشناسازی کودکان با شاهنامه باز است و به راحتی می توان به آن پرداخت پس چه خوب است که به این امر توجه لازم داشته باشیم

محمد حمله دار